Η Ευρώπη επιθυμούσε να γίνει η μεγαλύτερη ολοκληρωμένη οικονομία του κόσμου. Στα μέσα της δεκαετίας του '80, ο Ζακ Ντελόρ έδωσε το σύνθημα για την κατάργηση των εσωτερικών συνόρων και την ελευθερία κίνησης αγαθών, ανθρώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, ένα τεράστιο βήμα προς την ανταγωνιστικότητα. Έτσι γεννήθηκε η Ενιαία Αγορά, ένα εγχείρημα που το 1992 άλλαξε τους κανόνες στο ευρωπαϊκό εμπόριο και δημιούργησε έναν χώρο 450 εκατομμυρίων καταναλωτών.
Σαράντα χρόνια μετά, το «ευρωπαϊκό θαύμα» φαίνεται κουρασμένο, όπως παρατηρούν οι Financial Times, και προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα: Ποιος σκότωσε αυτό το όνειρο; Παρά τα εντυπωσιακά πρώτα βήματα στη διακίνηση αγαθών, οι υπόλοιποι πυλώνες – υπηρεσίες, κεφάλαια, εργασία – παραμένουν γεμάτοι εμπόδια. Για την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αυτά τα εμπόδια μοιάζουν σαν να επιβάλλει η ΕΕ τελωνειακούς δασμούς 100% σε υπηρεσίες και 65% σε ορισμένα αγαθά. Το τίμημα είναι εμφανές: χαμηλότερη παραγωγικότητα, υποτονική καινοτομία, επιχειρήσεις που μεταναστεύουν και ένα διευρυνόμενο τεχνολογικό χάσμα.
Η ορμή της δεκαετίας του '80 δεν είχε συνέχεια, εξηγούν οι FT. Η Ενιαία Αγορά έγινε τοτέμ της ευρωπαϊκής πολιτικής, αλλά η εφαρμογή της έμεινε ημιτελής. Πολλά κράτη-μέλη υιοθέτησαν τους κανόνες για τα αγαθά, αλλά κράτησαν κλειστές τις αγορές υπηρεσιών ή έβαλαν νέα εμπόδια. Πρώην αξιωματούχοι της Κομισιόν, όπως ο Πασκάλ Λαμί, παραδέχονται ότι η Ευρώπη «έχει μείνει πολύ πίσω». Η Κριστίν Λαγκάρντ μιλά για «χρόνια αδράνειας», ενώ ο Μάριο Ντράγκι προειδοποιεί ότι η ευρωπαϊκή οικονομία κινδυνεύει από μια «καταρράκωση ανταγωνιστικότητας».
Η αποτυχία έχει πολλούς ενόχους: πολιτικές αντιστάσεις, οικονομικό εθνικισμό, αποδυνάμωση του ενωσιακού κέντρου, επιχειρήσεις που ζητούν αλλά και μπλοκάρουν, καθώς και πολλαπλά στρώματα κανονισμών. Η Ευρώπη συχνά προσθέτει νέους κανόνες χωρίς να αφαιρεί τους παλιούς, δημιουργώντας ένα ρυθμιστικό «φράχτη» που ολοένα και ψηλώνει.
Η εικόνα είναι αποκαλυπτική: η παραγωγικότητα στην ΕΕ παραμένει μόλις στο 72% των ΗΠΑ. Η ενδοενωσιακή εμπορική δραστηριότητα απέχει πολύ από την εμπορική ενοποίηση των αμερικανικών πολιτειών. Το κόστος της μετακίνησης των εργαζομένων μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών είναι οκταπλάσιο σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Οι επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας στις ΗΠΑ υπερβαίνουν το ήμισυ των συνολικών ευρωπαϊκών δαπανών σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Εν ολίγοις, η ευρωπαϊκή αγορά παραμένει κατακερματισμένη, περιορίζοντας τις δυνατότητες των επιχειρήσεων, την κινητικότητα των εργαζομένων και την πρόσβαση σε κεφάλαια.
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υπόσχεται «οδικό χάρτη αναζωογόνησης» της Ενιαίας Αγοράς, αλλά οι διαφωνίες μεταξύ κρατών-μελών ήδη τον καθυστερούν. Το φαινόμενο που πολλοί στις Βρυξέλλες αποκαλούν «παράλυση από την πολλή ανάλυση» δείχνει ξανά τα όριά του. Ορισμένες νέες ιδέες πέφτουν στο τραπέζι, όπως οι συνασπισμοί προθύμων, μικρότερες ομάδες χωρών που θα προχωρούν μόνες τους, και πιο ομοιόμορφοι κανόνες με αυστηρότερη ενιαία εφαρμογή κανονισμών.
Το συμπέρασμα είναι απλό – και ταυτόχρονα δύσκολο: για να αναγεννηθεί το ευρωπαϊκό όνειρο, χρειάζεται ξανά το πνεύμα του Ντελόρ. Μια ενιαία αγορά δεν μπορεί να λειτουργήσει με 27 διαφορετικούς κανόνες, 27 πολιτικές ατζέντες και 27 βαθμούς πολιτικής βούλησης. Η Ευρώπη έχει το μέγεθος, το ανθρώπινο κεφάλαιο και την οικονομική βάση για να ξαναπιάσει τον χαμένο βηματισμό της. Αυτό που λείπει είναι η κοινή αποφασιστικότητα. Και όσο αυτή απουσιάζει, η ήπειρος θα μένει πίσω.