Η ενεργειακή μετάβαση, με την ανάπτυξη ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ηλιακών συλλεκτών και ανεμογεννητριών, φαίνεται να προσφέρει θετικές προοπτικές για τον πλανήτη και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, πίσω από αυτές τις τεχνολογίες κρύβεται μια αυξανόμενη εξάρτηση από περιορισμένο αριθμό κρίσιμων σπανίων γαιών, όπως το λίθιο, το κοβάλτιο και το νικέλιο.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) εκτιμά ότι η παγκόσμια ζήτηση για σπάνιες γαίες θα μπορούσε να επταπλασιαστεί έως το 2040, προειδοποιώντας όμως ότι αυτό δεν είναι απαραίτητα θετικό για τις χώρες που παράγουν αυτά τα υλικά. Η αυξημένη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά μπορεί να εκθέσει αυτές τις χώρες σε αστάθεια της αγοράς. Η υψηλή συγκέντρωση παραγωγής σε λίγες χώρες τους δίνει στρατηγικό ρόλο, αλλά τις καθιστά και ιδιαίτερα ευάλωτες. Όταν ο εθνικός προϋπολογισμός εξαρτάται υπερβολικά από ένα μόνο ορυκτό, οι διακυμάνσεις των τιμών μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές οικονομικές αναταραχές.
Η Ευρώπη εισάγει σχεδόν όλα τα κρίσιμα ορυκτά της, γεγονός που σημαίνει ότι η ενεργειακή και βιομηχανική της ασφάλεια εξαρτάται από τη σταθερότητα αναπτυσσόμενων χωρών στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Μια δημοσιονομική κρίση σε αυτές τις χώρες θα μπορούσε να διαταράξει την παγκόσμια παραγωγή μπαταριών και να επιβραδύνει την ενεργειακή μετάβαση.
Η παραγωγή αυτών των υλικών συγκεντρώνεται σε λίγες χώρες, όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, που προμηθεύει πάνω από το 70% του παγκόσμιου κοβαλτίου, και η Κίνα, που κυριαρχεί στις σπάνιες γαίες. Αυτή η συγκέντρωση τους δίνει στρατηγικό ρόλο, αλλά τις καθιστά και ευάλωτες σε οικονομικές διακυμάνσεις.
Οι αγορές κρίσιμων ορυκτών είναι γνωστές για την αστάθεια τους. Για χώρες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό ή η Ζάμπια, όπου τα δημόσια έσοδα εξαρτώνται από τις εξαγωγές κοβαλτίου, οι διακυμάνσεις αυτές αποτελούν μεγάλο πονοκέφαλο. Οι κυβερνήσεις μπορεί να αναγκαστούν να μειώσουν δαπάνες ή να αναλάβουν μεγαλύτερο χρέος, επηρεάζοντας άμεσα την καθημερινή ζωή των πολιτών.
Πολλοί διεθνείς οργανισμοί προτείνουν μέτρα για να μετριαστούν οι επιπτώσεις από την πτώση των τιμών των σπανίων γαιών, όπως η ανάπτυξη άλλων τομέων της οικονομίας και η δημιουργία ταμείων σταθεροποίησης. Το μέλλον θα εξαρτηθεί από τις πολιτικές επιλογές που θα κάνουν οι χώρες σχετικά με την κλιματική μετάβαση, καθώς σε ένα πιο φιλόδοξο σενάριο, η ζήτηση θα αυξηθεί γρήγορα, ενισχύοντας τα φορολογικά έσοδα αλλά και τους κινδύνους αστάθειας.