Για αρκετά χρόνια μετά την πανδημία, οι επιχειρήσεις διατηρούσαν τους εργαζομένους τους με σφιχτό τρόπο. Η εμπειρία της μαζικής αποχώρησης εργαζομένων το 2021 και οι ελλείψεις προσωπικού είχαν διδάξει στους εργοδότες ένα απλό μάθημα: αν χάσεις τους ανθρώπους σου, δύσκολα τους ξαναβρίσκεις.

Ωστόσο, το τοπίο αλλάζει απότομα. Όπως επισημαίνει η Wall Street Journal, εταιρείες όπως η Amazon, η Target, η Meta και η UPS ανακοίνωσαν τις τελευταίες εβδομάδες δεκάδες χιλιάδες απολύσεις, βάζοντας τέλος σε αυτή την άτυπη «παύση απολύσεων». Το labor hoarding, δηλαδή η τάση των επιχειρήσεων να διατηρούν προσωπικό ακόμα και όταν η παραγωγικότητα ή η ζήτηση μειώνεται, δίνει τη θέση του σε μια πιο σκληρή εταιρική κανονικότητα.

Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Joseph Brusuelas της RSM, «τα πράγματα θυμίζουν ξανά τη δεκαετία του 1990, όταν οι αγορές επιβράβευαν τις εταιρείες που μείωναν προσωπικό». Πράγματι, τα χρηματιστήρια υποδέχονται θετικά τα κύματα απολύσεων: η μετοχή της Amazon ανέβηκε 1% την ημέρα που ανακοίνωσε περικοπές 14.000 θέσεων, ενώ της UPS εκτινάχθηκε 8% μετά την ανακοίνωση 48.000 μειώσεων. Οι εργοδότες αισθάνονται πλέον ότι μπορούν να αναδιαρθρώσουν χωρίς τον φόβο ότι δεν θα βρουν ξανά διαθέσιμους εργαζομένους.

Η ανεργία, που είχε αγγίξει ιστορικό χαμηλό 3,4% την άνοιξη του 2023, βρίσκεται πλέον κοντά στο 4,3%, και οι προσδοκίες για επιδείνωση αυξάνονται. Το 64% των Αμερικανών που συμμετείχαν σε έρευνα του Πανεπιστημίου Michigan δηλώνουν ότι αναμένουν υψηλότερη ανεργία το επόμενο έτος.

Τρεις βασικές αιτίες πίσω από τη στροφή είναι οι εξής:

  • Πίεση στο κόστος και στα περιθώρια κέρδους: Η εργασία παραμένει το μεγαλύτερο σταθερό κόστος, και οι απολύσεις επανέρχονται ως εργαλείο εξοικονόμησης. Η αυξανόμενη αβεβαιότητα από δασμούς και εμπορικούς περιορισμούς, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της κατανάλωσης, ωθεί τις εταιρείες να δράσουν προληπτικά.
  • Διογκωμένα εταιρικά σχήματα: Κατά την περίοδο της πανδημίας, οι επιχειρήσεις υπερδιόγκωσαν τα τμήματά τους για να αντεπεξέλθουν στη ζήτηση. Ο νέος CEO της Target, Michael Fiddelke, παραδέχτηκε ότι «πάρα πολλά επίπεδα και αλληλοεπικαλυπτόμενες αρμοδιότητες καθυστερούν τις αποφάσεις», ανακοινώνοντας την περικοπή 1.800 εταιρικών θέσεων.
  • Η τεχνητή νοημοσύνη και η «ψευδαίσθηση» αυτοματοποίησης: Η αισιοδοξία γύρω από την AI έχει κάνει τις διοικήσεις πιο άνετες με τις περικοπές. Η Fed στην τελευταία έκθεση “Beige Book” καταγράφει αυξανόμενο αριθμό εργοδοτών που μειώνουν προσωπικό επικαλούμενοι επενδύσεις σε AI και «εξοικονόμηση μέσω τεχνολογίας».

Σύμφωνα με τον Economist, το μοντέλο των «λίγων προσλήψεων – λίγων απολύσεων» που χαρακτήρισε τα μεταπανδημικά χρόνια είχε δημιουργήσει ένα παράδοξο: όσοι ήδη εργάζονταν είχαν σχετική ασφάλεια, αλλά οι νέοι και οι απόφοιτοι δυσκολεύονταν να μπουν στην αγορά. Τώρα η ισορροπία αλλάζει. Όπως σημειώνει το Axios, το κλίμα μοιάζει πιο «ρεαλιστικό»: εταιρείες που ως τώρα κρατούσαν πλεονάζον προσωπικό για λόγους ασφάλειας, επιλέγουν να επαναφέρουν τα «κανονικά» επίπεδα απασχόλησης, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ανασφάλεια για χιλιάδες εργαζομένους.

Το λεγόμενο “labor hoarding” ήταν εντονότερο σε υψηλόμισθες θέσεις, όπου οι εταιρείες θεωρούσαν ακριβό και δύσκολο να αντικαταστήσουν εξειδικευμένα στελέχη – ιδίως σε τομείς όπως η τεχνολογία, τα χρηματοοικονομικά και οι επαγγελματικές υπηρεσίες. Ωστόσο, οι κλάδοι αυτοί είναι και οι πρώτοι που επηρεάζονται από την είσοδο της AI και την ψηφιοποίηση. Οι περικοπές σε Amazon, Meta και Walmart υποδηλώνουν ότι η «επόμενη γενιά απολύσεων» δεν περιορίζεται στα εργοστάσια ή τη λιανική, αλλά αφορά και τα middle management, τους αναλυτές και τους developers.

Η WSJ προειδοποιεί ότι σε μια οικονομία με ήδη χαμηλή δημιουργία νέων θέσεων, η αύξηση των απολύσεων μπορεί να πυροδοτήσει πραγματικό πλήγμα. Όπως εξηγεί ο Jed Kolko, senior fellow του Peterson Institute for International Economics, τα στοιχεία μπορεί να παραμορφώνονται από τη συγκυρία, αλλά «το κλίμα εμπιστοσύνης έχει ήδη αλλάξει – και αυτό έχει τη δική του δυναμική».

Το Axios σχολιάζει ότι η Federal Reserve παρακολουθεί προσεκτικά τη μετάβαση: αν η ανεργία αυξηθεί αισθητά, οι μειώσεις επιτοκίων θα επισπευσθούν για να στηριχθεί η κατανάλωση.

Η στροφή αυτή δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ. Αναλυτές επισημαίνουν ότι σταδιακά το φαινόμενο διαχέεται και στην Ευρώπη – σε βιομηχανία, ενέργεια και τεχνολογία – όπου οι επιχειρήσεις γίνονται πιο επιφυλακτικές στις προσλήψεις και εξετάζουν σενάρια μείωσης κόστους. Στην Ελλάδα, αν και η αγορά εργασίας παραμένει πιο «κλειστή», η διεθνής αυτή μετατόπιση μπορεί να επηρεάσει εξαγωγικούς και τεχνολογικούς κλάδους, ειδικά καθώς η AI και η αυτοματοποίηση εισχωρούν και σε τομείς υπηρεσιών.

Η εποχή της «εργασιακής αποθήκης» φαίνεται να τελειώνει. Οι επιχειρήσεις, οπλισμένες με AI και πίεση από τους μετόχους, επανέρχονται στη λογική της αυστηρής αποτελεσματικότητας. Για τους εργαζομένους, αυτό σημαίνει ότι η ασφάλεια της θέσης δεν είναι δεδομένη. Και η επένδυση σε νέες δεξιότητες γίνεται πλέον όχι επιλογή, αλλά όρος επιβίωσης.